به‌گزارش میراث آریا به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، احمد محیط‌طباطبایی مشاور رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری و رئیس کمیته ملی موزه‌ها (ایکوم)، یکشنبه 1 اسفند در سخنانی در مراسم رونمایی از عروسک آیینی زرتشتیان ایران، عروسک را یکی از پدیده‌هایی دانست که بخشی از ارتباط میان نسل‌ها و ارتباط انسان و طبیعت را با مخاطب آینده خود برقرار و دانش و دانایی گذشتگان را به‌گونه‌ای خاص به نسل‌های بعدی منتقل می‌کند و باعث حفظ هویت تاریخی و فرهنگی می‌شود.
او افزود: «عروسک‌ها نماد دانایی فرهنگ‌ها هستند و بخش مهمی را تشکیل می‌دهند که خارج از سواد و علم و اطلاعات است؛ به همین دلیل، بی‌بی بی‌سواد دانا می‌تواند همه ادله، فرهنگ، مختصات شیوه‌های زندگی، رویکرد و مقابله با طبیعت و ارتباط میان انسان‌ها را براساس حافظه تاریخی چندهزارساله‌اش منتقل کند.»
به‌گفته او، عروسک مانند جعبه حافظه است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود تا حافظه تاریخی و فرهنگی یک ملت کهن‌سال زنده بماند.
رئیس کمیته ملی موزه‌ها (ایکوم) با مقایسه سواد و دانایی گفت: «دانایی برگرفته از باورها و اندیشه‌ها و زبان است و از بخش غیرملموس فرهنگ سرچشمه می‌گیرد.»
او با اشاره به اینکه بخش مادی فرهنگ به دو قسمت ارتباط بین انسان‌ها و ارتباط با طبیعت تقسیم می‌شود گفت: «این دو بخش یک قسمت روایی ناشی از بخش دانایی دارد و درواقع انسان مسائل را براساس فهم و دانایی خود روایت می‌کند.»
محیط‌طباطبایی با اشاره به وجود افراد باسواد اما نادان و انسان‌های بی‌سواد دانا گفت: «بین سواد و دانایی تفاوت آشکاری وجود دارد و همین نقطه است که باعث از بین رفتن مظاهر دانایی و فرهنگ در یک کشور می‌شود.»
او افزود: «گاهی با برچسب‌هایی مانند خرافات، مدارک مادی و شکل‌ها و صورت‌ها حذف می‌شود و درنتیجه معنویت و دانشی هم که با آن‌ها همراه است از بین می‌رود و انسان را دچار نادانی می‌کند.»
معرفی فرهنگ زرتشتیان ایران با عروسک
رئیس پژوهشکده مردم‌شناسی نیز، در سخنانی در این مراسم، توجه به تنوع فرهنگی، همبستگی ملی و کالاهای فرهنگی را محورهای مهم فعالیت‌های این پژوهشکده عنوان کرد.
علیرضا حسن‌زاده، با بیان اینکه تنوع فرهنگی یکی از موضوعات مهم در مطالعات مردم‌شناختی در جهان است، از طرح‌های پژوهشی پژوهشکده مردم‌شناسی ازجمله ثبت مردم‌نگاشتی آیین‌های کلیسای شرق آشوری و پروژه عروسک آیینی زرتشتیان اشاره کرد.
او در ادامه با اشاره به لزوم توجه به موضوع کالاهای فرهنگی و درهم‌تنیدگی آن با هویت ملی تأکید کرد: «مطالعات مردم‌شناختی در این زمینه می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.»
او ابراز امیدواری کرد که پروژه عروسک ایرانی گام مؤثری در معرفی فرهنگ غنی زرتشتیان ایران باشد.
ناهید خنجری، مجری طرح پژوهشی عروسک آیینی زرتشتیان ایران، «بی‌بی‌کُگ» را مشهورترین و رایج‌ترین عروسک سنتی زرتشتیان ایران معرفی کرد و گفت: «این عروسک آیینی با جنبه‌هایی از تقدس به‌شکل زنی با لباس سنتی زرتشتیان ایران دوخته می‌شد.»
او در مورد کارکرد بی‌بی‌کگ گفت: «آن دسته از زنان زرتشتی که بچه‌دار نمی‌شدند، پای یک پیر یا سفره مقدس نذر می‌کردند که بعد از بارداری یک بی‌بی‌کگ بدوزند و آن را پیشکش کنند.»
او افزود: «هر کسی دوست داشت می‌توانست، در ازای پرداخت مبلغی به صندوق زیارتگاه، بی‌بی‌کگ موردعلاقه‌اش را بردارد و چون این بی‌بی‌کگ‌ها از مکان مقدسی برداشته شده بودند، اغلب در محل پاک و معتبری در خانه قرار می‌گرفتند و گاهی هم افراد متمول این عروسک‌ها را به‌عنوان اسباب‌بازی به فرزندانشان می‌دادند و البته در آن دوران اسباب‌بازی اشرافی محسوب می‌شد.»
او درباره عروسک‌هایی که نذر سفره می‌شدند گفت: «هیچ‌کس اجازه برداشتن عروسک‌ها را از پای سفره‌ها نداشت، بنابراین هر سال که دوباره سفره پهن می‌شد تعداد زیادی عروسک کنار این سفره‌ها می‌چیدند.»
او خاطرنشان کرد: «اگرچه بی‌بی‌کگ‌ها جنبه آیینی داشتند، گاهی برخی از مادرها هم این عروسک‌ها را با پارچه‌های ساده‌تر به‌عنوان اسباب‌بازی برای بچه‌هایشان درست می‌کردند.»
او در ادامه یادی از روان‌شاد سرور محبوب کرد، زنی که نذر کرده بود، تا پایان عمر، هرساله تعدادی بی‌بی‌کگ بسازد و زمان زیارت پیر نارکی آن‌ها را پیشکش کند و همین نذر او باعث شد این عروسک‌ها مدت بیشتری در بین زرتشتی‌ها بمانند.
تلاش زرتشتی‌ها برای حفظ فرهنگ ایرانی
اسفندیار اختیاری، نماینده زرتشتیان در مجلس شوراری اسلامی، در سخنانی در مراسم رونمایی از عروسک آیینی زرتشتیان ایران این عروسک‌ها را فرهنگ ایران‌زمین دانست و گفت: «ما به‌عنوان زرتشتی افتخارمان این است که تلاش کرده‌ایم، فرهنگ ایرانی را تا حد امکان دست‌نخورده حفظ کنیم.»
او ایران را به یک گلستان تشبیه کرد و گفت: «در طول تاریخ ایران، همواره ادیان و اقوام و نژادهای مختلف با افتخار به مشترکاتشان در کنار هم زندگی کرده و به اختلاف‌هایشان احترام گذاشته‌اند.»
او تصریح کرد: «این همان فرهنگی است که ما را از کشورهای همسایه متمایز می‌کند.»
اختیاری با اشاره به درددل کردن بچه‌ها با عروسک گفت: «ایرانی‌ها که در طول تاریخ یکتاپرست بوده‌اند گاهی برای درددل و صحبت با پروردگار خود، از همین عروسک‌ها استفاده می‌کردند. به همین دلیل، بی‌بی‌کگ در زیارتگاه‌های ما ارائه می‌شد.»
او افزود: «درواقع، نه‌تنها ارتباط با طبیعت، بلکه ارتباط با فراطبیعت هم از طریق همین عروسک‌ها برقرار می‌شده و این عروسک‌ها در سفره‌های آیینی ما وجود داشتند.»
به‌گفته اختیاری، کودکان زرتشتی به‌ویژه دخترها آرزو می‌کردند زودتر زمان زیارت شود تا بی‌بی‌کگ را ببینند و این همان نکته‌ای است که در کنار تنوع فرهنگی باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشیم.
احیای عروسک آیینی زرتشتیان با کمک بخش خصوصی
ژیلا مشیری، مدیرگروه اسطوره و آیین پژوهشکده مردم‌شناسی، رونمایی از عروسک آیینی زرتشتیان ایران را فاز نخست طرح پژوهشی اعلام کرد و از ساخت تعداد بیشتر این عروسک‌ها در فاز دوم خبر داد.
او گفت: «در فاز دوم تلاش می‌کنیم برای معرفی و احیای این عروسک‌ها از حمایت بخش خصوصی بهره ببریم.»
او با اشاره به کارکردهای متفاوت عروسک در جوامع مختلف گفت: «در همه کارکردها ماهیت عروسک تغییر می‌کند، اما هویت اصلی آن معمولاً حفظ می‌شود.»
مشیری قدیمی‌ترین کاربرد عروسک را کاربرد آیینی و مذهبی آن عنوان کرد و گفت: «در آیین‌ها و اقوام گوناگون کارکرد مذهبی عروسک‌ها مشاهده می‌شود و شکل و لباس و ساخت عروسک‌ها برگرفته از ارزش معنایی آن‌هاست.»
او با اشاره به کارکرد اجتماعی عروسک گفت: «در نمایش‌های عروسکی می‌توان کارکرد اجتماعی عروسک را شاهد بود، چراکه در این نمایش‌ها مشکلات و انتقادهای اجتماعی مطرح می‌شوند.»
او آموزش را یکی دیگر از کارکردهای عروسک دانست و افزود: «کودکان ارتباط عمیق و خاصی با عروسک‌های نمایشی برقرار می‌کنند و برای همین، به‌منظور انتقال پیام‌های مختلف بهداشتی، علمی، اخلاقی و غیره می‌توان از عروسک استفاده کرد.»
او در ادامه خاطرنشان کرد: «اگر بتوانیم ربات‌ها را نوعی عروسک به‌شمار آوریم، در آینده کارکرد امروزی عروسک‌ها دچار تحول جدی خواهد شد.»
عروسک‌های دارا و سارای موجود در بازار ایرانی نیستند
پوپک عظیم‌پور، استاد دانشکده هنر دانشگاه تهران، با اشاره به اینکه اولین پیکره‌های کشف‌شده در تمدن‌های مختلف در سراسر جهان زنانه‌اند، گفت: «اغلب عروسک‌های ایرانی نام‌هایی مانند بی‌بی، خاتون و گلین دارند.»
او با انتقاد از وجود باربی‌های موجود در بازار و دارا و ساراهایی که ایرانی نیستند گفت: «در ساخت عروسک‌ها فقط لباس اهمیت ندارد؛ عروسک‌های ایرانی باید تولید خود ما باشد، نه اینکه در کشور چین ساخته شود و لباس محلی کردی و ترکی و... به آن‌ها بپوشانیم.»
جای خالی عروسک‌های ایرانی سر سفره هفت‌سین
در ادامه علی گلشن، پژوهشگر و عضو هیئت‌مدیره موزه عروسک‌های ملل، ابراز امیدواری کرد که در آینده با تولید عروسک‌های زرتشتی شاهد حضور یکی از این عروسک‌ها بر سر سفره هفت‌سین هر خانواده ایرانی باشیم.
او با اشاره به اینکه این عروسک‌ها هویت زن زرتشتی را نمایش می‌دهند، پیشنهاد ساخت عروسک‌های مرد زرتشتی را مطرح کرد.
انتهای پیام/
